معنی حلاج در لغتنامه دهخدا

حلاج [ ح َل ْ لا ] ( اِخ ) حسین بن منصور بیضاوی ، مکنی به ابوالغیث با ابومغیث یا ابومعتب یا ابوعبداﷲ، از بزرگان عرفا و صوفیه است که با جنید بغدادی و بعض اکابر صوفیه مصاحبت داشته است، اقوال اهل علم درباره وی مختلف است، گروهی وی را از اولیاء پندارند و پاره ای خارق عادات و کرامات بوی نسبت دهند و جمعی کاهن و کذاب و شعبده بازش شمارند، در تاریخ بغداد بسیاری از شعبده بازیهای وی آمده است.

بعضی به خدایی او قائل شده بکلماتش استناد کنند که میگفت : انالحق، و لیس فی جبتی الااﷲ، و انا مغرق قوم نوح و مهلک عاد و ثمود، و نظائر اینها، ابوحامد غزالی از کلمات مذکور اعتذار جسته و گوید همه آنها از فرط محبت و عشق حقیقی و شدت وجد و حال و کمال استغراق میباشند، بعضی به استناد همین کلمات کافرش دانستند و از این رو سالها بزندانش کردند تا آنکه سرانجام به امر حامدبن عباس وزیر مقتدر عباسی بحکم علمای وقت هزار تازیانه اش زدند و دستها وپاهایش را بریدند و در آتشش سوزاندند و خاکسترش را در دجله ریخته یا بباد دادند و یا خود بعد از تازیانه اش کشته سرش را در جسر بغداد آویختند، و این در آخرسال 307 هَ، ق، بود، تألیفات بسیاری به حلاج نسبت داده اند از جمله : 

 

1- امرالشیطان

2- التوحید

3- الجوهرالاکبر

4- الذاریات ذرواً

5- الشجرة الزیتونة النوریه

6- طاسین الازل یا الطواسین، این کتاب در پاریس چاپ شده است

7- الکبریت الاحمر

8- کیدالشیطان

9 - النجم اذا هوی

10- نورالنور

11- الوجود الاول

12- الوجود الثانی

13- الیقین، و غیره که بگفته ابن الندیم از چهل کتاب متجاوز است، این اشعار از اوست :

کانت لنفسی اهواء مفرقه
فاستجمعت اذ رأتک العین اهوائی
و صار یحسدنی من کنت احسده
و صرت مولی الوری اذ صرت مولایی
ترکت للناس دنیا هم و دینهم
شغلا بذکرک یا دینی و دنیایی واﷲ ماطلعت شمس و لا غربت
الا و ذکرک مقرون بانفاسی
و لاجلست الی قوم احدثهم
الاوانت حدیثی بین جلاّسی
و لاهممت بشرب الماء من عطش
الا رایت خیالاً منک فی کاسی

رجوع به تاریخ بغداد ج 8 ص 112 و فهرست الفهرست و روضات الجنات و معجم المطبوعات و ابن خلکان و قاموس الاعلام ترکی و ریحانة الادب شود :